Государственное учреждение культуры «Зельвенская районная библиотека»
231940, Гродненская область, г.п. Зельва, ул. Советская, д. 34
Нармальнае жыццё чалавека немагчыма, калі навакольныя яго аб’екты не маюць назваў. Уявіце сабе, як будзе працаваць транспарт, пошта, медыцынская дапамога, калі гарады, вуліцы ніяк не названыя. Менавіта таму людзі даюць назвы навакольным аб’ектам, і даюць іх па тых прыкметах, якія здаюцца ім у гэты момант самымі важнымі, самымі характэрнымі. У межах старажытнага горада вуліц і завулкаў не было, а былі дарогі, якія ішлі ў суседнія княствы і гарады. З часам уздоўж дарог з’яўляліся дамы, так з’яўляліся вуліцы.
Слова «вуліца» — шматзначнае. У «Тлумачальным слоўніку рускай мовы» С. І. Ожегава: «Вуліца — у населеных пунктах: два шэрагу дамоў і прастора паміж імі для праходу і праезду, а таксама сама гэта прастора».
Сёлета наша краіна адзначае 75-годдзе вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Наш маленькі пасёлак Зэльва багаты і слаўны сваёй дзіўнай гісторыяй, якая адлюстравана ў помніках, у музейных экспанатах, у кніжных выданнях, у пажоўклых ад часу газетных публікацыях. А яшчэ яго гісторыя ўвекавечана ў назвах вуліц. Усяго ў Зэльве 75 вуліц. Такія вуліцы, як вуліца: Леніна, Паўночная, Перамогі, Карла Маркса і многія іншыя можна сустрэць у многіх гарадах Беларусі, ды і за мяжой. Але такія як: Знака, Даўгаполіцкая, Наруша можна ўбачыць толькі ў нашым пасёлку.
Праходзячы па вуліцах нашага пасёлка, мы не звяртаем увагу на таблічкі з назвамі вуліц, але ў гэтых назвах адлюстравана гісторыя нашага народа, нашай краіны, нашага раёна, нашага пасёлка.
Мінулае нашага пасёлка … У цяперашні час усё больш увагі надаецца вывучэнню гісторыі роднага краю, малой радзімы і маладому пакаленню неабходна добра ведаць свой край, сваю малую радзіму. Жыхары пасёлка павінны не толькі ведаць назвы вуліц, але і ведаць гісторыю назвы, асабліва, калі гэта вуліца ў гонар герояў Вялікай Айчыннай вайны. Калі кожны жыхар пасёлка са школьных гадоў будзе цікавіцца і ведаць гісторыю сваёй малой радзімы, гісторыю назвы вуліц, то ён будзе перадаваць гэтую інфармацыю з пакалення ў пакаленне.
У гэтай базе дадзеных мы хочам расказаць пра гісторыю вуліц пасёлка, а менавіта пра тых, у гонар каго яны названыя. База дадзеных “Вуліцы, авеяныя славай” змяшчае звесткі аб вуліцах г.п.Зэльва, названых у гонар Герояў Савецкага Саюза, праслаўленых камандзіраў, франтавікоў і партызан, непасрэдных удзельнікаў вызвалення Зэльвы, альбо загінуўшых пры яе вызваленні у час Вялікай Айчыннай вайны, а таксама змешчаны назвы вуліц, звязаныя з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны.
Спадзяемся, што веданне назвы вуліц свайго горада дасць штуршок спазнаць гісторыю свайго народа і дапаможа ў далейшым з павагай і цікавасцю ставіцца да нашай гісторыі.
Назва гэтай вуліцы была прымеркавана да знамянальнай падзеі. У 1985 годзе, на беразе вадасховішча быў закладзены парк і адначасова пачалася забудова новай вуліцы па ініцыятыве галоўнага архітэктара раёна Віктара Міхайлавіча Юркевіча. Гэта вуліца знаходзіцца на поўдні Зэльвы, пачынаецца з вуліцы Пясочнай і ўпіраецца ў могілкі
Кашавы Алег Васільевіч нарадзіўся 8 чэрвеня 1926 г. у с. Прылукі Прылуцкай акругі Украінскай ССР у сям’і служачага. У перыяд з 1934 па 1937 г вучыўся ў сярэдняй школе г. Ржыщаў, а пасля разводу бацькоў пераехаў разам з бацькам Васілём Федасеевічам у г.Антрацыт Луганскай (тады Варашылаваградскай) вобласці, дзе працягваў сваё навучанне.
Афіцыйная біяграфія Кашавога распавядае, што ў г.Краснадон хлопец трапіў у 1940 г, там пражывалі яго маці Алена Мікалаеўна і бабуля. У тым жа годзе Алег Кашавы працягвае сваё навучанне ўжо ў трэцяй школе. Менавіта там піянер пазнаёміўся і пасябраваў з будучымі маладагвардзейцамі: Іванам Земнухавым, Георгіям Аруцюнянцам і Валерыяй Борц. Алег Кашавы быў начытаным, адважным і дапытлівым юнаком. У школе рэдагаваў насценгазету, прымаў удзел у мастацкай самадзейнасці, пісаў вершы і апавяданні, якія друкаваліся ў мясцовым альманаху «Юнацтва». Самымі любімымі пісьменнікамі Алега Кашавога былі М. Астроўскі, М. Горкі, Э. Войніч, Т. Шаўчэнка. З усіх гэтых твораў чэрпаў малады хлопец прыклады любові да Радзімы, мужнасці і самаахвярнасці, што пасля легла ў аснову подзвігу і сфармавала яго гераічную біяграфію.
Вялікая Айчынная вайна застала Кашавога ў 8 класе школы. Шаснаццацігадовы Алег адразу ж уключыўся ў пасільную дапамогу фронту — дапамагаў даглядаць за параненымі ў шпіталі і выпускаў для ўзняцця іх настрою сатырычную газету «Кракадзіл». Пасля таго, як яго прынялі ў камсамольцы ў 1942 г, Алег Кашавы пачаў цікавіцца баявой зброяй і зводкамі з фронту, якія выпускаў у выглядзе «маланкі», якая распавядала аб поспехах Чырвонай Арміі і подзвігу яе байцоў.
Калі Краснадонск быў захоплены немцамі, па ўспамінах маці героя, якая дапамагала ў складанні праўдзівай біяграфіі сына, Алег Кашавы цяжка перажываў бясчынствы, якія фашысты здзяйснялі ў горадзе, што і заахвоціла яго ўзначаліць падпольную камсамольскую арганізацыю супраць захопнікаў. У сваю чаргу, моладзь, якая туды ўваходзіла, курыравала партыйнае падполле. Створаная арганізацыя, якая праславілася затым на ўсю краіну сваімі подзвігамі, атрымала назву «Маладая гвардыя».
Подзвіг Алега Кашавога і Маладагвардзейцаў.
Пад кіраўніцтвам Алега Васільевіча Кашавога бясстрашныя камсамольцы кожны дзень здзяйснялі сапраўдныя смелыя ўчынкі: распаўсюджвалі агітацыйныя ўлёткі сярод насельніцтва, падпальвалі сцірты збожжа, прызначанага для адпраўкі ў Германію, грамілі варожыя аўтамабілі і збіралі зброю для савецкіх салдат. У абавязкі Алега Кашавога таксама ўваходзіла падтрымка сувязі з аналагічнымі групамі, якія былі раскіданыя ў ваколіцах Краснодона і выдача ім заданняў.
У студзені 1943 г, гітлераўцы пачалі актыўныя пошукі падполля, у сувязі з чым вышэйстаячы штаб даў усім членам «Маладой гвардыі» каманду пакінуць горад і маленькімі групамі паспрабаваць прабіцца да лініі фронту. Падпарадкоўваючыся загаду, Алег Кашавы, разам з іншымі прадстаўнікамі «Маладой гвардыі», Валерыяй Борц, Вольгай і Нінай Іванцовымі і Сяргеям Цюленіным зрабіў спробы перайсці лінію фронту, ім гэта не ўдалося. 11 студзеня 1943 года, знясілены камсамолец вярнуўся назад у горад, а на наступны дзень паспрабаваў схавацца ў новым кірунку, дзе і быў затрыманы палявой жандармерыяй недалёка ад Ровенькаў. Пры ператрусе ў Алега Кашавога знайшлі чыстыя бланкі часовых камсамольскіх пасведчанняў і друк «Маладой гвардыі». Акрамя таго, у падкладцы адзення быў знойдзены зашыты камсамольскі білет, з якім хлопец не змог расстацца насуперак усім правілам канспірацыі. Так як бясстрашны і мужны Алег Васільевіч Кашавы адмовіўся даць якія — небудзь паказанні і назваць імёны астатніх членаў «Маладой гвардыі», фашысты сталі ўжываць да шаснаццацігадовага хлопца нечалавечыя катаванні. 9 Люты 1943 скатаванага, але не зламанага Алега Кашавога растралялі ў грымучым лесе пад Ровенькавым. Пасля вызвалення горада савецкімі войскамі, цела героя было перапахавана ў брацкай магіле ў цэнтры Ровенькаў, у скверы імя «Маладой гвардыі». 13 верасня 1943 г Алегу Васільевічу Кашавому было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза пасмяротна. Яго подзвіг і біяграфія сталі шырока вядомыя па ўсім Савецкім Саюзе, як сімвал бясстрашнасці перад тварам ворага і адданасці сваім ідэалам.
Аркадзь Барышаў нарадзіўся 29 жніўня 1925 года ў с. Слабада Выхадцава Мелекескага раёна цяпер Ульянаўскай вобласці, у сялянскай сям’і. У 1941 годзе скончыў няпоўную сярэднюю школу. Да мабілізацыі працаваў рабочым на заводзе ў Мелекесе.
У Чырвоную армію быў прызваны ў 1943 годзе (на фронце з лютага 1943 года), вучыўся ў 2-ым Арджанікідзаўскім пяхотным вучылішчы, якое знаходзілася ў г.Сенгілее. Затым курсанцкі склад вучылішча быў накіраваны ў Падмаскоўе, у фармаваныя там Паветрана-дэсантныя часткі, а затым на Карэльскі фронт. У пачатку чэрвеня 1944 года Аркадзь Барышаў прыбыў на Карэльскі фронт. Брыгада, у якой служыў А. Барышаў, была пераутворана ў 300-й гвардзейскі стралковы полк 99-й гвардзейскай стралковай дывізіі. Пры фарсіраванні р. Свір, па ўказанні камандуючага Карэльскім фронтам генерала Мярэцкага, у раёне г. Ладейнае Поле была арганізавана ілжывая пераправа. З вялікай масы добраахвотнікаў камандаванне адабрала для смяротна небяспечнай аперацыі самых падрыхтаваных і бясстрашных воінаў. 21 чэрвеня 1944 года група з дванаццаці байцоў-добраахвотнікаў, сярод якіх быў Барышаў, перапраўляючыся праз раку, штурхала перад сабой плыты з макетамі баявой тэхнікі і манекенамі чырвонаармейцаў. Пры спуску на ваду некаторыя плыты і лодкі былі пашкоджаныя мінамі праціўніка. Пабітым апынуўся і плыт Барышава. Але юнак не разгубіўся і, замяніўшы плыт тут жа знойдзенай лодкай, рушыў да процілеглага берага. Неўзабаве лодка Барышава апынулася прабітай у некалькіх месцах, у карме працякала. Калі да берага заставалася каля дваццаці метраў, Барышаў выскачыў у ваду. Трымаючы аўтамат у адной руцэ, ён дабраўся да берага і заняў абарону. Гэта была дэманстрацыя ілжывай пераправы. Выклікаўшы на сябе агонь праціўніка, яны тым самым прымусілі яго выявіць сістэму свайго агню. Воіны-добраахвотнікі забяспечылі фарсіраванне нашымі часткамі воднай перашкоды. Баявое заданне было паспяхова выканана. Фарсіраванне р.Свіры стала пачаткам Свірска-Петразаводскай аперацыі па вызваленні Карэліі.
21 чэрвеня 1944 года Аркадзю Барышаву было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза з уручэннем ордэна Леніна і медалі «Залатая Зорка».
У далейшым Барышаў да верасня 1945 года праходзіў службу на курсах падрыхтоўкі каманднага складу паветрана-дэсантных войскаў. У 1950 годзе ў званні старэйшага сяржанта звольніўся ў запас, вярнуўся на радзіму. Жыў і працаваў у Мелекессе (Дзімітраўградзе) да канца жыцця. Памёр 26.06.1956 года.
Імя праслаўленага партызанскага камандзіра П.І.Булака вуліца стала насіць з 70-х гадоў. Камандзір партызанскай брыгады “Перамога” Павел Іванавіч Булак нарадзіўся ў в. Вострава. Вырас у беднай сялянскай сям’і. Рана пайшоў зарабляць на хлеб, уключыўся ў рэвалюцыйную барацьбу, пазнаў турэмнае зняволенне. Пасля суда над С.В.Прытыцкім Булак вёў вялікую прапагандыстскую работу ў абарону Сяргея Восіпавіча. Зноў турмы і казематы. Вызваленне прыйшло з прыходам Чырвонай Арміі ў 1939 годзе.
Як сакратар Галынкаўскага сельскага Савета вымушаны быў зноў ісці ў падполле. З актывістамі стаў збіраць зброю, якой многа было тады ў лясах, на палях і дарогах. Пра тое, як арганізаваў П.І.Булак партызанскі атрад, як атрад перарос у брыгаду “Перамога”, як змагаліся нашы землякі з ворагам, расказваюць кнігі: Падваркаў І.І “З верай ў Перамогу”, Шупеня С.П.”Гневная Щара”.
Узнагароджаны ордэнамі: “Леніна”, “Вялікай Айчыннай вайны”, многімі медалямі.
З вуліцай Булака звязаны лёс многіх ветэранаў вайны – Канановіча Мікалая Пятровіча, Скібы Пятра Сцяпанавіча, Галавача Дзмітрыя Мікалаевіча, Генюша Валянціна Міхайлавіча.
Шмат цікавага аб вайне расказваў ветэран Пётр Пятровіч Мацкевіч – кавалер ордэна Славы ІІ ступені, уладальнік больш 10-ці медалёў.
На вуліцы Булака жыве ветэран вайны Міхаіл Мікалаевіч Кузняцоў, які ўдзельнічаў у баявой аперацыі “Баграціён”, вызваляў Зэльвеншчыну. Больш за 25 год працаваў галоўным рэдактарам газеты “Праца”.
Побач з М.М.Кузняцовым жылі ветэраны вайны Сомаў Уладзімір Рыгоравіч і Карпееў Уладзімір Аляксеевіч.
Многа ветэранаў вайны працавала ў Райаграпрамтэхніцы, што размешчана на вуліцы Булака. З 1958 па 1962 гады дырэктарам ОАО РАПТ працаваў Герой Савецкага Саюза А.Б.Ляшчынскі. Цесна звязана з РАПТам жыццё ўдзельніка вайны Каралёва А.М. які ўзнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны ІІ ступені, медалямі “За адвагу”, “За вызваленне Прагі”, “За ўзяцце Вены”.
Вуліца Заслонава знаходзіцца ў цэнтры пасёлка, каля будынка Зэльвенскага райвыканкама.
Канстанцін Сяргеевіч Заслонаў нарадзіўся ў г.Асташкаў Цвярской вобласці Расіі 7 студзеня 1910 г. Хутка сям’я Сяргея Гаўрылавіча Заслонава пераехала ў Пецярбург, дзе галава сям’і працаваў у купца на піўным складзе. Потым, ужо пасля першай сусветнай вайны, у якой прымаў удзел і Сяргей Гаўрылавіч, аселі ў Віцебскай губерніі, непадалёку ад Невеля.
Маленькі Косця быў вялікім ахвотнікам да вучобы. Калі скончыў пачатковую школу ў Парэччы, вырашыў працягваць навучанне ў Невельскай школе. Бацька быў катэгарычна супраць, і нічым не дапамагаў сыну. Каб хутчэй самому зарабляць на хлеб, хлопчык вырашыў атрымаць прафесію, якая дала б яму такую магчымасць. З Невеля ён адпраўляецца ў Вялікія Лукі, каб стаць машыністам паравоза. Любоў да паравоза ўзнікла ў дзяцінстве, як толькі ён пабачыў і пачуў гэты цуд. Без цяжкасці паступіў у прафесіянальна-тэхнічную школу, дзе стараўся авалодаць усімі спецыяльнасцямі, якія там выкладалі. Летам працаваў качагарам. Стамляўся так, што ледзь дабіраўся да ложка, але не расчараваўся ў будучай прафесіі. Наадварот, ганарыўся сваёй работай, нават спяцоўку не здымаў, калі вяртаўся дадому.
Першае месца працы пасля заканчэння вучылішча – Віцебскае дэпо. Там Канстанцін адпрацаваў некалькі месяцаў машыністам, а потым як здольнага спецыяліста яго перавялі майстрам у дэпо. Работы было вельмі многа, а прафесіяналаў – мала. Трэба было самому быць і слесарам, і майстрам, і інжынерам, і настаўнікам. Вучыў іншых, вучыўся сам. Яго крэда ўвогуле было такім: вучыцца трэба заўсёды, усюды і ўсяму! Калі краіна кінула кліч: “Чыгуначнікі – на прарыў, на асваенне Далёкага Усходу”, – Заслонаў адгукнуўся на яго. Зрабіў прапанову любай дзяўчыне Рыце, ажаніўся і ўжо ў статусе сямейнага чалавека атрымаў накіраванне на станцыю Вяземскую, якая лічылася важным вузлавым пунктам на Далёкім Усходзе. Тут было паравознае дэпо, у якое паступалі такія ж старыя паравозы, як і паўсюль па краіне. Даводзілася з дух паравозаў сабраць адзін, з трох – два. Канстанцін Сяргеевіч дняваў і начаваў на рабоце, і змог нават перавыканаць план па ўзнаўленні паравознага парка. Заслонава выклікалі ў Маскву ў Наркамат шляхоў зносін, падзякавалі за працу і падарылі швейцарскі гадзіннік.
Новае назначэнне – памочнік начальніка дэпо ў Віцебску. У гэты час ужо пачалі выпускаць новыя серыі магутных машын, але іх было вельмі мала, таму па-ранейшаму збіралі-рамантавалі старыя паравозы. Толькі наладзіліся справы ў Віцебску, як Заслонаў атрымлівае новае заданне: арганізаваць работу дэпо ў Новасібірску.
Там было асабліва цяжка: Заслонаў атрымаў сакрэтнае заданне па высочванні банды, якая перахоплівала самыя каштоўныя грузы. Канстанцін Сяргеевіч банду высачыў, але сам ледзь не паплаціўся жыццём. Выратаваўся цудам, доўга лячыўся пасля шасці атрыманых ран.
Наступнае назначэнне – зноў Віцебскае дэпо, якое за кароткі час стала адным з лепшых на Заходняй чыгунцы. І не дзіўна: кіраўнік дэпо быў прыкладам і на працы, і ў сямейным жыцці. Людзі працавалі не лічачыся ні з бытавымі цяжкасцямі, ні з праблемамі на рабоце. І Заслонаў быў заўсёды побач.
Калі адкрылі новую магістраль на Чарнігаў, Заслонава кідаюць на адзін з адстаючых участкаў на ёй – у Раслаўль. Ізноў даверанае Канстанціну Сяргеевічу дэпо хутка выходзіць у перадавікі. Заслонава ўзнагароджваюць медалём “За трудовое отличие”.
Неўзабаве – новае назначэнне: у Оршу. Гэта было ў 1939 годзе. Тут і застала Заслонава з сям’ёй вайна. Як і многія, Канстанцін Сяргеевіч спадзяваўся на хуткую перамогу над фашыстамі.
…У верасні 1941 года Заслонаў сфарміраваў з чыгуначнікаў партызанскі атрад у Маскве, з якім у кастрычніку перайшоў лінію фронту. Сам прыйшоў у акупаваную Оршу і ўладкаваўся ў дэпо на работу. Стварыў і ўзначаліў некалькі дыверсійных груп, якія наладзілі сувязь з Аршанскім патрыятычным падполлем. Разам рабілі ўсё магчымае, каб паралізаваць работу важнага чыгуначнага вузла. За тры месяцы заслонаўцы арганізавалі каля 100 крушэнняў цягнікоў, вывелі са строю і знішчылі больш за 200 паравозаў, тысячы вагонаў і цыстэрн, шмат іншай тэхнікі ворага.
Пакуль удавалася адводзіць падазрэнні ворага, Заслонаў заставаўся ў дэпо. Але ўзнікла рэальная пагроза разрыву сувязяў між групамі, і давялося з нелегальнага становішча пераходзіць на легальнае: “Дзядзька Косця” ўзначальвае партызанскі атрад, які потым перарастае ў брыгаду. Дыверсіі на чыгунцы працягваліся. Яны ахапілі тэрыторыі Аршанскага, Багушэўскага, Сенненскага, Ліёзненскага і іншых раёнаў Віцебшчыны.
Загінуў Канстанцін Заслонаў у час Купавацкага бою 14 лістапада 1942 года. У 1955 г. быў перапахаваны каля будынка Аршанскага вакзала. На месцы гібелі героя і на магіле пастаўлены помнікі. У Оршы створаны мемарыяльны музей. Яго імя носіць лакаматыўнае дэпо ў Оршы, птушкафабрыка ў Ліёзненскім раёне, дзіцячая чыгунка ў Мінску, музей і сярэдняя школа №10 у Оршы, цеплавоз і мноства вуліц у гарадах і пасёлках Беларусі, у тым ліку і Зэльве. У Кнігу народнай славы Сенненскага раёна, дзе загінуў Герой Савецкага Саюза, яго імя занесена навечна.
Узнагароджаны ордэнамі: “Леніна”, “Вялікай Айчыннай вайны”, многімі медалямі.
З вуліцай Булака звязаны лёс многіх ветэранаў вайны – Канановіча Мікалая Пятровіча, Скібы Пятра Сцяпанавіча, Галавача Дзмітрыя Мікалаевіча, Генюша Валянціна Міхайлавіча.
Шмат цікавага аб вайне расказваў ветэран Пётр Пятровіч Мацкевіч – кавалер ордэна Славы ІІ ступені, уладальнік больш 10-ці медалёў.
На вуліцы Булака жыве ветэран вайны Міхаіл Мікалаевіч Кузняцоў, які ўдзельнічаў у баявой аперацыі “Баграціён”, вызваляў Зэльвеншчыну. Больш за 25 год працаваў галоўным рэдактарам газеты “Праца”.
Побач з М.М.Кузняцовым жылі ветэраны вайны Сомаў Уладзімір Рыгоравіч і Карпееў Уладзімір Аляксеевіч.
Многа ветэранаў вайны працавала ў Райаграпрамтэхніцы, што размешчана на вуліцы Булака. З 1958 па 1962 гады дырэктарам ОАО РАПТ працаваў Герой Савецкага Саюза А.Б.Ляшчынскі. Цесна звязана з РАПТам жыццё ўдзельніка вайны Каралёва А.М. які ўзнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны ІІ ступені, медалямі “За адвагу”, “За вызваленне Прагі”, “За ўзяцце Вены”.
Гэта вуліца знаходзіцца ў мікрараёне “Паўночны” і размешчана перпендыкулярна вуліцы Гагарына.
У 1942 годзе пасмяротна прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Памяці Зоі прысвечаны паэмы, вершы і песні.
Жыццё і лёс Героя Савецкага Саюза генерал-лейтэнанта інжынерных войск Д.М. Карбышава (1880-1945гг.) працягвае трывожыць сэрцы людзей. Подзвіг легендарнага генерала – аднаго з арганізатараў і актыўнага ўдзельніка супраціўлення ў гітлераўскіх лагерах смерці з’яўляецца сапраўдным прыкладам для выхавання моладзі ў адданасці Радзіме.
Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны Карбышаў выехаў на заходнюю мяжу СССР з мэтай вывучэння яе ўмацаванняў. Першы дзень вайны застаў яго ў г. Гродна. У жніўні 1941 г. ў раёне Магілёва быў цяжка паранены і трапіў у палон. Тры з паловай гады фашысты хацелі зламаць яго волю. Ворагі спрабавалі прымусіць яго служыць сабе, абяцаючы ўсякія даброты. Але ні абяцанні, ні пагрозы, ні вытанчаныя правакацыі не прымусілі генерала здрадзіць Радзіме. Карбышаў прайшоў праз лагеры смерці: Остраў-Мазавецкі, Замосце, Гамельбург, Брэслаў, Флосенбюрг, Майданак, Асвенцім, турмы Берліна і Нюрнберга. З неверагоднай мужнасцю і незвычайнай стойкасцю пераносіў ён жахі гітлераўскіх засценкаў. Генерал вёў сярод палонных агітацыйную работу.
У ноч з 17 на 18 лютага 1945 года ў лагеры Маўтгаўзен Карбышаў быў па-зверску замучаны фашыстамі: пасля жорсткіх катаванняў генерала выгналі на мароз і распранутага да гала аблівалі з брандспойтаў вадой, пакуль ён не ператварыўся ў ледзяны слуп.
16 жніўня 1946 года Д.М.Карбышаву было пасмяротна прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Яму прысвоена званне ганаровага грамадзяніна г. Гродна. Помнікі Карбышаву ўстаноўлены ў розных гарадах былога СССР, у тым ліку ў Брэсце і Гродна. Яго імем названы школы і вуліцы. Адкрытая ў 1972 годзе планета №1959 названа ў яго гонар.
Вуліца Міхайлава знаходзіцца ў мікрараёне “Паўночны”, размешчана перпендыкулярна вуліцы Гагарына. Назва вуліцы звязана з імем непасрэднага ўдзельніка вызвалення Зэльвы ў час вайны.
Зэльвенскі раён вызвалялі войскі двух франтоў – 2-га і 3-га Беларускіх. 556-ы полк быў пастаўлены ў першы эшалон наступаючых. Першымі пад покрывам ночы фарсіравалі Зальвянку роты 1-га і 2-га батальёнаў 556-га палка, 1-ы батальён 434-га палка. Разам з пяхотай раку фарсіравалі мінамётныя роты і супрацьтанкавая артылерыйская батарэя стралковага батальёна. Па ўмоўнаму сігналу ўсе нашы падраздзяленні адначасова адкрылі ружэйна-кулямётны агонь і імкліва атакавалі паўднёвую і паўночную часткі пасёлка, выбілі праціўніка з займаемага рубяжа і ўварваліся ў цэнтр Зэльвы. У раёне, дзе знаходзілася раней Аграпрамтэхніка, раку фарсіравалі байцы 2-га батальёна 556-га палка пад камандаваннем В.В.Семізорава. Семізораў імкнуўся як мага хутчэй заняць чыгуначную станцыю і тым самым пазбавіць варожы гарнізон падмацавання з Ваўкавыска. Пасля заняцця станцыі батальён №2 пайшоў насустрач батальёну №1, якім камандаваў Салаўёў. Храбра змагаўся камандзір ПТО старэйшы сяржант М.І.Міхайлаў з семізораўскага батальёна. У баі за Зэльву быў паранены, аднак поле бою не пакінуў. Быў паранены паўторна, на гэты раз смяротна. Пахаваны ў брацкай магіле гарадскога пасёлка.
На гэтай вуліцы пражываў удзельнік Вялікай Айчыннай вайны Раманюк Марк Іванавіч. Ён быў байцом 1-га Украінскага фронту, ўзнагароджаны медалём “За адвагу”.
Узнікла на месцы былога балота, а зараз з’яўляецца адной з цэнтральных вуліц нашага пасёлка. Пачынаецца яна з боку шашы Слонім-Ваўкавыск і ідзе да плошчы. Насупраць будынка СШ №2 – алея да мемарыяла памяці воінаў і партызан, загінуўшых пры вызваленні раёна ў ліпені 1944 года.
Летапіс вуліцы Перамогі пачаўся з 1972 года. За гэты час на ёй выраслі 6 шматпавярховых дамоў, 152 сям’і атрымалі прасторныя кватэры з усімі выгодамі. Ганаровую назву вуліца атрымала невыпадкова. У ёй ўвасобілася слава ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны і падпольшчыкаў.
На вуліцы Перамогі жылі, а некаторыя і сёння жывуць, удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны. Вось іх імёны: Жданаў Павел Ільіч – за гераізм і мужнасць, праяўленыя пры фарсіраванні Дняпра атрымаў званне Героя Савецкага Саюза (2 ліпеня 2004 года на доме №10, дзе ён жыў, устаноўлена мемарыяльная дошка); Урбан Алена Паўлаўна – першая піянерка; Пачабыт Мікалай Іванавіч – падпольшчык; Камісарава Н.М. – медсястра, дайшла да Берліна; Карпіцкі І.К. – воін-франтавік; Федасевіч Я.І. – партызанка; Лойка А.П., які прайшоў баявымі дарогамі Вялікай Айчыннай; Сяляўка М.І. – воін-інтэрнацыяналіст і многія іншыя.
Невялікая вуліца Салаўёва размешчана перпендыкулярна вуліцы Булака, упіраецца ў раку Зальвянку. Вельмі сімвалічна, што імем Салаўёва названа вуліца каля самай рэчкі, там, дзе ён ваяваў са сваім батальёнам.
В.Ф.Салаўёў камандаваў 1-м батальёнам 556-га стралковага палка, які вызваляў Зэльву. Пры штурме Зэльвы ён ішоў правей шашы Слонім-Зэльва-Ваўкавыск. Яму трэба было пераадолець забалочаную пойму ракі Зальвянкі, фарсіраваць яе і ўварвацца ў пасёлак з усходу. Перад пачаткам бою за Зэльву камбат Салаўёў сабраў камандзіраў рот батальёна і паказаў ім поле будучага бою, вызначыў парадак наступлення, указаў мінныя праходы, месца фарсіравання ракі, назначыў галоўны атрад атакуючых. Камандзіру мінамётнай роты Г.У.Сусліну прыказаў пераправіцца на левы бераг р. Зальвянка разам з пяхотай і падтрымаць агнём штурмуючых, устанавіць месца агнявых кропак праціўніка ў пасёлку і ліквідаваць іх, адкрыўшы дарогу ў пасёлак. Пасля вызвалення Зэльвы Салаўёў пайшоў далей з баявымі сябрамі. Загінуў у баях пад Беластокам.
У 2020 г. на Дзень Перамогі на вуліцы Салаўёва раённага цэнтра адбылося адкрыццё памятнага інфармацыйнага знака аб баявых дзеяннях падчас пераправы цераз раку Зяльвянку ў 1941 годзе.
Менавіта тут, на берагах ракі Зяльвянкі, каля чыгуначнага маста да 25 чэрвеня 1941 г. назбіралася велізарная колькасць аўтатранспарту і чырвонаармейцаў усіх родаў войскаў у разліку на пераправу.
Самым першым паспрабаваў надаць пераправе арганізаваны від маёр дзяржбяспекі Сяргей Бельчанка. Войскі прыбывалі, назапашваліся, прарываліся. Немцы паставілі магутны заслон. Грымнуў бой.
Праз суткі на другі прарыў зводны батальён павёў начальнік разведкі 10-й арміі палкоўнік Аляксандр Смалякоў, разам з ім прарываліся і рэшткі штаба арміі разам з легендарным генерал-лейтэнантам Дзмітрыем Карбышавым.
І, нарэшце, у самы галоўны бой — 27 чэрвеня — павёў свае войскі палкоўнік А.Г.Молеў. Гэта была буйная агульнавайсковая аперацыя, у якой акрамя пяхоты, падтрыманай артылерыяй, удзельнічалі танкі, кавалерыйскі полк і браняпоезд, які прыйшоў у Зэльву з Беластока.
Коштам вялізных страт байцы ўсё ж здолелі вырвацца са сцягнутай гарлавіны «беластоцкага мяшка». Разграмілі 107-ы нямецкі пяхотны полк і выйшлі да сваіх.
Імя Смірнова і яго дачкі Зэльвы Андрэеўны добра вядома зэльвенцам. Такое незвычайнае імя Андрэй Кірылавіч даў дачцы ў гонар нашай Зэльвы. У 1920-м годзе за бітву пад Зэльвай быў узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга.
Аб мужнасці і высакароднасці Смірнова гаворыць такі факт. У час баёў за Таўрыю быў вельмі крытычны момант. За Смірновым прыслалі самалёт, але генерал ляцець адмовіўся: “Я пайду адсюль разам са сваім апошнім салдатам. Арміі не кіну.” Так і загінуў разам з салдатамі.
Іменем генерала Чарняхоўскага, двойчы Героя Савецкага Саюза, генерала арміі, камандуючага войскамі 3-га Беларускага фронту ў Вялікую Айчынную вайну названа адна з вуліц Зэльвы.
Ваенны талент Чарняхоўскага раскрыўся ў час вайны. За тры гады ён ад камандуючага танкавай дывізіі вырас да камандуючага фронту. Гэта адбылося ў 1944 годзе. Вельмі хутка, летам, яго фронт разам з І і ІІ Беларускімі і Прыбалтыйскім распачаў Беларускую наступальную аперацыю. Сумесна яны вызвалілі Мінск, Віцебск, Оршу, Барысаў, Ліду, Вільнюс.
Загінуў ва Ўсходняй Прусіі 18 лютага 1945 года. Генерал быў пахаваны ў Вільнюсе. У 1997 годзе яго астанкі, па патрабаванню літоўскіх улад, былі вывезены з Вільнюса і перапахаваны ў Маскве, а помнік яму пастаўлены ў Варонежы. У Беларусі пра генерала памятаюць. Яго імя носяць вуліцы ў Мінску, Брэсце, Лідзе і іншых гарадах.
Прачытаць пра генерала можна ў дылогіі беларускага пісьменніка І.Мележа ў рамане “Мінскі напрамак”.
Імя героя вызвалення Зэльвеншчыны В.У. Шапавалава вуліца набыла ў пачатку 50-х гадоў мінулага стагоддзя.
Размешчана перпендыкулярна вуліцы Булака.
На вуліцы Шапавалава жылі ветэраны Вялікай Айчыннай вайны: Бялішка Мікалай Іванавіч, Варанчыхін Іван Міхайлавіч, Гарбаценка Мікалай Іванавіч, Фалейчык Васіль Кірылавіч, Крыўцоў Сяргей Аляксандравіч.
Вуліцаўтваральным прадпрыемствам стаў для новай вуліцы Зэльвенскі маслазавод. Ён пачаў дзейнічаць яшчэ да вайны і, рэканструяваны, запрацаваў неўзабаве пасля вызвалення. Невялікі завод славіўся сваімі вырабамі далёка за межамі вобласці і Беларусі: за вопытам да малаказаводаўцаў прыязджалі прафесіяналы з краін Усходняй Еўропы. Сёння ўжо цяжка прыгадаць імёны першых кіраўнікоў, спецыялістаў ды рабочых 50-х гадоў (па некаторых меркаваннях першымі дырэктарамі былі Маскалёў і Аўдзееў). Малако, масла, кефір, марожанае мелі такі смак, што старэйшыя зэльвенцы з настальгіяй згадваюць яго і сёння. Казеін і брынзу вазілі ў Варшаву, Мінск, іншыя гарады рэспублікі і Еўропы. Замежныя госці дзівіліся, як можна на такім маленькім заводзе атрымліваць такую якасную прадукцыю. Перамены ў жыцці завода пачаліся ў 70-ыя гады, калі ў Ваўкавыску пачаў дзейнічаць завод (потым – камбінат) па вытворчасці сухіх дзіцячых малочных прадуктаў. Гігант увабраў у сябе Ваўкавыскі, Свіслацкі і Зэльвенскі маслазаводы. Колькасць рабочых на былым заводзе, вядома, скарачалася. І ўсё ж некалькі дзясяткаў чалавек работу не страцілі. Да 1985 года загадвала прыёмным пунктам Н.М.Жамойціна, а з 1985-га і да моманту закрыцця ў 2010 годзе – А.А.Прэдка. Аляксей Аляксандравіч расказвае: “Мы мелі 11 малакавозаў, якія дастаўлялі з фермаў малако. Тут мы яго ахалоджвалі, дзялілі на сарты, сепарыравалі і адпраўлялі ў Ваўкавыск. Працавалі зладжана, нараканняў з боку дырэкцыі камбіната не мелі. Так што ў поспехах камбіната, які ў 90-ыя гады стаў ААТ “Беллакт”, ёсць і наша заслуга”.
Лазня – вартая ўвагі забудова. Раней невялікая лазенка мясцілася ў глыбіні сучаснай вуліцы Булака (тады – Фабрычнай). З нецярпеннем чакалі новую, што пачала расці на скрыжаванні вуліц Шапавалава і Матросава ў канцы 50-х гадоў. Першых наведвальнікаў прасторная лазня прыняла ў 1960 годзе. Тут працавалі цырульня і буфет. Пастрыгся, папарыўся, выпіў куфель піва, пажартаваў з сябрамі – чым не раскоша ў канцы працоўнага дня?! Час унёс свае карэктывы ў работу лазні. Раней яна працавала тры дні на тыдзень, зараз – толькі ў суботу. Наведвальнікаў стала менш, ды і канкурэнты з’явіліся. Кожная лазня стараецца нечым вылучыцца. Так што і зэльвенскай трэба нешта прадпрыняць, каб сваё 60-годдзе сустрэць дастойна.
Да моманту пабудовы на вуліцы Шапавалава пяціпавярховага дома тут у асноўным стаялі невялікія прыватныя хаціны. І самым-самым першым жыхаром вуліцы стаў герой фінскай і Айчыннай войн І.М.Варанчыхін. Іван Міхайлавіч удзельнічаў у вызваленні Украіны, Румыніі, Венгрыі, Чэхаславакіі, у баях за Берлін. Атрымаў 10 урадавых узнагарод, у тым ліку самую дарагую – медаль “За адвагу”. Як заслужанаму чалавеку яму далі заём на 30 тысяч тагачасных рублёў, і сям’я ветэрана пачала адлік навасёлаў. Дачка Івана Міхайлавіча – акадэмік Расійскай Акадэміі Навук, доктар хімічных навук, прафесар Людміла Іванаўна Варанчыхіна – добра памятае, як па сцяжынцы ад толькі што пабудаванай сярэдняй школы бегала дадому, а навокал – яўрэйскія могілкі з паўразбуранай сінагогай і пустыры, пустыры… Ні Заслонава, ні паралельнай з Шапавалава вуліцы 60 год Кастрычніка не было і ў паміне. Крыху пазней да дома №1 далучыліся хаты Лойкаў, Вераб’ёў, Машканавых, Малышкаў, Чыргуноў, Шалястовічаў, Панасікаў. А таксама ветэранаў вайны. С.А. Крыўцоў пачынаў ратную дзейнасць на Халхін-Голе. Потым былі баі пад Масквой, на Калінінскім і Заходнім франтах, у Заходняй Украіне і на тэрыторыі Германіі. М.І. Бялішка першы бой з фашыстамі прыняў на Бераставіцкай граніцы. В.К.Фалейчык спачатку быў сувязным партызанскага атрада, а пасля вызвалення Беларусі – разведчыкам у Чырвонай Арміі. У сям’і Гарбаценкавых жудасы вайны зведалі і муж, і жонка. Мікалай Іванавіч як механік-вадзіцель бронемашыны прайшоў з баямі па дарогах Малдовы, Венгрыі, Румыніі, Аўстрыі. Марыя Іванаўна з 1943 па 1945 гг. была вязнем ў лагеры асобага рэжыму ў Германіі. А.Д. Калеснікава ў асноўным памятаюць як цудоўнага чалавека і настаўніка. А ён быў і ўдзельнікам Вялікай Айчыннай вайны, меў узнагароды, у т.л. і медаль “За ўзяцце Берліна”. На вуліцы Шапавалава працаваў (на маслазаводзе) разведчык Аляксандр Міхайлавіч Камароў, удастоены ордэна Чырвонай Зоркі за баявыя аперацыі, у якіх прымаў удзел.
Вуліца з 70-гадовай гісторыяй памятае не толькі герояў вайны. Тут, змяняючы адзін аднаго, у самых звычайных дамах жылі кіраўнікі раёна: сем’і Шыхаўца, Падворнага, Кантаровіча, Гоцкі, Дзянішчыка, Будрэвіча. А якія настаўнікі жылі або жывуць! Узяць дынастыю Калеснікавых: і Аляксандр Дзмітрыевіч, і Ніна Васільеўна, і іх дачка Лідзія Аляксандраўна – непераўзыдзеныя спецыялісты ў выкладанні геаграфіі і гісторыі! Лідзія Лявонцьеўна Дзянішчык і Ганна Феліксаўна Жамойдзік натхнілі на настаўніцкі шлях сваіх дачушак Ганну і Юлію. З любоўю ўспамінаюць вучні нарадзіўшыхся тут Г.А. Чыргун-Шаўлоўскую, Т.А. Шалястовіч-Панасік. Выхаванцы садка №1 моцна палюбілі Г.М. Паляніну, вучні санаторнай школы – адзіную ў раёне выдатніцу асветы СССР М.А. Чэчат, а выпускнікі ваеннай акадэміі Рэспублікі Беларусь – старшага выкладчыка В.В. Грэцкага. А колькім зэльвенцам стаць настаўнікамі хіміі дапамагла Л.І. Варанчыхіна, яна ўжо і сама, напэўна, не падлічыць!
Слаўная вуліца і людзьмі іншых патрэбных прафесій; урачом-гінеколагам са шматгадовым стажам Н.Ф.Куліковай, медыкамі М.А. Чыргун-Герасімчык, Т.А. Голуб-Несцярук, аптэкарам М.М. Бялішка-Лойка, кіраўніком зэльвенскіх прадпрымальнікаў А.С. Верстаком. Між іншым, у адзіным на Шапавалава пяціпавярховым доме вырас знакаміты ў рэспубліцы нейрахірург А.В. Шчамялёў! Адным словам, вуліца Шапавалава вельмі багата на герояў ратнай і мірнай працы.